Արժեքնե՞ր, թե՞ արժանիքներ

Ամենակարճ անեկդոտը` ավանգարդիստների պատկերասրահում ցուցադրվում է կտավ` «Մարդու մարմինը` պատկեր» անունով: Բոլոր նրանց, որ չհասկացան, չծիծաղեցին ու անգամ չժպտացին, ասեմ` անեկդոտը մեր մասին է: Մենք ունենք հիմա Հայաստանի մարմինը` պատկեր: Եվ չունենք պատկերացում մարմնի մյուս մասերի ու այդ մասերի միմյանց հետ կապի մասին: Հոգու ու սրտի մասին լռելն է ճիշտը: Պատկերը, իր մասնատվածությամբ, ստիպում է մտածել: Գոնե թեթևակի:

Դեկտեմբերի 16-ին ԿԸՀ-ն հրապարակեց ընտրությունների պաշտոնական արդյունքները` «Իմ քայլը» դաշինքը կստանա 88 մանդատ, ԲՀԿ-ն` 26, ԼՀԿ-ն` 18 մանդատ։ Ընտրություններ-2018-ի առաջին առանձնահատկությունը` չեն եղել ինստիտուցիոնալ խախտումներ, և ոչ մի ուժ չի վիճարկում արդյունքները: Նույնիսկ ՀՀԿ-ն, որ ստացավ 4,7 տոկոս ու ընկավ իր որոգայթը` եթե կողմ քվեարկեր Ընտրական օրենսգրքի նախագծին, կլիներ ԱԺ-ում` կուսակցությունների անցողիկ շեմ ԸՕ նախագիծն առաջարկում էր 4 տոկոս: Փոխարենը հրաժարվում էր ռեյտինգային ընտրակարգից, որ հիմնական ձայներն է բերել ՀՀԿ-ին: Ընտրություններ-2018-ի երկրորդ առանձնահատկությունը` ընտրողը մնացել էր ոչ միայն անփող, այլև մենակ ինքն իր հետ ու չէր ուզում խախտել մենակությունը` ոչինչ չէր լսում ու չէր տեսնում: Ընտրողը պատրաստ չէր ընտրության ու գնաց ընտրատեղամաս իբրև Հայաստանի հպարտ քաղաքացի, որ պատկերացում չուներ ոչ այսօրվա, ոչ վաղվա անելիքների մասին, հետևաբար` չստանձնելով իր ընտրության պատասխանատվությունը: Երրորդ առանձնահատկությունը` ընտրություններ-2018-ը ուներ բացահայտ ֆավորիտ և մրցակցային չէր, ի սկզբանե հայտնի էր, որ ձևավորվելու է մեկ կուսակցության իշխանություն, որին չեն դիմակայելու մյուս կուսակցությունները: Ստացանք պատկեր` 88-ը, 26-ն ու 18-ը: ՔՊ-ն ցանկացած օրենք, ներառյալ սահմանադրականները, կարող է ընդունել միայնակ: ԲՀԿ-ն ու ԼՀԿ-ն չունեն ռեալ ազդեցության մեխանիզմներ ընդունվելիք որոշումների ու օրինագծերի վրա: Տրամաբանական կլիներ, որ ԲՀԿ-ն ու ԼՀԿ-ն դիրքավորվեին իբրև ընդդիմություն ու միասնական հանդես գային, բայց սա Հայաստանն է, որտեղ տրամաբանությունն ու քաղաքագիտությունը ունեն սեփական հետագիծը: ԲՀԿ-ն միայն ձևական է լինելու ընդդիմություն ու դեռ չի էլ հայտարարել, որ ընդդիմություն է: ԼՀԿ-ն այնքան է հայտարարում, թե ընդդիմություն է, որ սկսում ես կասկածել` ընտրարշավի ժամանակ նու՞յն կուսակցությունն էր, ինչ ընտրություններից հետո: Ամենաանտրամաբանականը` դեռ 7-րդ գումարման ԱԺ-ն չի սկսել գործել, ԲՀԿ-ն ու ԼՀԿ-ն միմյանց քաղաքական պատերազմ են հայտարարել ու բացահայտումների հեղեղ են սկսել. ԲՀԿ-ի կողմից` «Էդմոնչիկ, մի ուրացի» նշանաբանով, ԼՀԿ-ի կողմից` «ԲՀԿ-ն մեր ձայները խլեց, օլիգարխներն ԱԺ-ում տեղ չունեն, կմաշենք ձեզ»: Դա գուցե հետաքրքիր է, բայց ու՞մ: Ընտրություններից հետո ոչ միայն ձանձրալի ու ավելորդ է, այլև վկայում է, որ երկու կուսակցություններն էլ պատրաստ չեն ՔՊ-ին ընդդիմության դերին: 21-րդ դարի ամենաարդար ու ամենաթափանցիկ ընտրություններով 7-րդ գումարման ԱԺ-ն ընտրվել է իբրև ամենաապաքաղաքական խորհրդարան: Իհարկե, մենք տասնյակ ելույթներ կլսենք հայաստանակենտրոն լինելու, Հայաստանի շահի ու ինքնիշխանության մասին: Կլսենք ու կմոռանանք, որովհետև քայլեր չեն հետևի: Գործնականում քաղաքական կյանքը այս ամենաարդար ու ամենաթափանցիկ ընտրություններով դուրս մնաց խորհրդարանից, որտեղ ներկայացված 3 ուժերի քաղաքական ուղղության մասին աղոտ պատկերացումներ կան կամ չկան: Շատ մեծ հարց է, որ 5 տարում կարտահայտվեն: Առավել հավանականն է, որ 3 ուժերն էլ կմնան քաղաքական դեմագոգիայի ու սոցիալ-տնտեսական պոպուլիզմի շրջանակներում: Դեմագոգիան կօգնի մնալ ալիքի վրա, պոպուլիզմը` պահպանել ընտրողների հետաքրքրությունը: Ինչ-որ ժամանակ: Հետո պատկերը կփոխվի: Բայց այդ մասին` 2019-ին:
Հիմա` 2018-ի դեկտեմբերի 18-ին, դեռ քննարկումների առանցքում է Նիկոլ Փաշինյանին ո՞վ շնորհավորեց, ո՞վ չշնորհավորեցը` Մոսադի մակարդակի հեռագնա կանխատեսումներով: Խորհրդարանական հանրապետության խորհրդարանում ունենք քաղաքական մեծամասնություն` մեկ անձի հեղինակության վրա կառուցված, ապագաղափարական ԲՀԿ և հանգամանքների բերումով ռուսամետ դարձած ԼՀԿ:

Ի՞նչ է, ուրեմն, սպասվում Հայաստանի ներքին ու արտաքին քաղաքականության մեջ: Փորձագետների գնահատականով` արտաքին քաղաքականության մեջ փոփոխություններ չեն լինի` այս իրավիճակում արտաքին քաղաքական կողմնորոշումների փոփոխությունը վտանգավոր է: Գնահատականը խաբուսիկ է` իրականում փոփոխություններն անխուսափելի են և վաղ թե ուշ կատարվելու են, եթե Հայաստանը տնտեսություն զարգացնելու մտադրություն ու ներդրումներ ստանալու ցանկություն ունի: Իրական ցանկություն, ոչ թե պատրանքային` Նիկոլ Փաշինյանը, օրինակ, երեկ հայտարարում էր, որ ռուս զբոսաշրջիկների թվի աճը Հայաստանում տնտեսական հեղափոխության նախադրյալ է: Սա, մեղմ ասած, ապագա վարչապետի խոստովանությունն է, որ տնտեսությունից ոչինչ չի հասկանում: Նաև` թիմում չունի մեկը, որ հասկանում է: Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ ժողովրդավարությունն իր թիմի համար ոչ թե արտաքին քաղաքական կողմնորոշում է, այլ արժեհամակարգ, և թավշյա հեղափոխությունից հետո ՀՀ արտաքին քաղաքականության մեջ շրջադարձեր չեն լինելու: Հարցը նույնն է` ե՞րբ է նա ընկալելու, որ եթե ժողովրդավարությունը արժեհամակարգ է, արտաքին քաղաքականության մեջ շրջադարձերն անխուսափելի են: Կես տարվա կառավարումը դա է ցույց տվել, բայց նա… չի տեսնում: Նույնիսկ այն, ինչ ինքն արդեն արել է: Ճիշտ է` նա դա անվանում է գործելաձևի փոփոխություն, բայց եվրասիական տարածքում դա հեղափոխություն է` հարաբերությունների որակ փոխել, փորձել բոլորին իրավահավասար դարձնել, և այլն, և այլն: Պատահական չէ, որ ՀԱՊԿ-ում գլխավոր քարտուղարի հարցում նույնիսկ Տաջիկստանն ու Ղրղզստանն են Բելառուսի թեկնածուին պաշտպանում` պատճենելով Ռուսաստանի ու Ղազախստանի դիրքորոշումները:

Միանգամայն անմիտ ու անհիմն է տեսակետը, որ եվրասիական տարածքի պետությունները կփոխեն դիրքորոշումը, եթե Հայաստանը պատշաճ ու արդյունավետ ներկայացնի սեփական շահերը: Դա միֆ է, որ իրենց ներշնչում են նախահեղափոխական Հայաստանում մնացածները, նրանք չեն հասկացել` ինչ է կատարվել իրականում: Անգամ հեղափոխությունն արածները, որ նախահեղափոխական անցյալում ազատ էին իրենց դիրքորոշումները հայտնելու ու պաշտպանելու մեջ, իշխանություն դառնալով, մեղմ ասած, հրաժարվեցին իրենց համոզմունքներից ու խրվել են ոչ այս-ոչ այն հարթության մեջ: Փոխարենը ռուս փորձագետներն են արձանագրում, որ արտահերթ ընտրություններով ընտրված ԱԺ-ն նախորդ գումարումների համեմատ՝ ամենաքիչ «ռուսամետն» է և կողմնորոշված է դեպի արևմտյան արժեքներ` բոլոր կուսակցությունները դավանում են արևմտյան լիբերալ-դեմոկրատական գաղափարախոսություն։ Սա, մեղմ ասած, այնպիսի անհող վերագրում է, որից միայն ռուս ընթերցողի ծիծաղը չի գա: Ռուսաստանն իր ամբողջ փորձագիտական միտքը սևեռել է` համոզելու իրեն, որ Հայաստանը գնում է դեպի Արևմուտք: Այդպես հարմար է` բացատրելու եվրասիական տարածքի ու Հայաստանի հակասությունները: Նրանք նույնիսկ բանաձև են գտել մեզ համար` «Եթե չլինեն արտոնություններ և ավելի մեծ ուշադրություն Հայաստանին եվրասիական կառույցներում, կգնան Արևմուտք»` այսպես են բացատրում նրանք Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը, որովհետև այլ օրինակներ չունեն: Իրենց շրջանակում շանտաժն է ընդունված` Լուկաշենկոն, օրինակ, ժամանակին ՆԱՏՕ-ին էր հրավիրում Բելառուս` Կրեմլից արտոնություններ պոկելու համար: Նազարբարևը ԵՄ-ի հետ դեռ 2015-ին է կնքել համագործակցության համաձայնագիր ու եվրոներ է ստանում` սրտի ուզածի չափ` ձևացնելով, որ իր տարածաշրջանում եվրաինտեգրման միակ ջատագովն է: Չինաստանի հետ էլ զուգահեռ խաղեր է տալիս` ապացուցելու, որ միայն Ղազախստանով կարող է անցնել Մետաքսի իսկական ճանապարհը: Իսկ Հայաստանը մի շաբաթ սպասում էր` Պուտինը ե՞րբ է Փաշինյանին շնորհավորելու` արժեզրկելով Վրաստանի, Իրանի, Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի, ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի, Կանադայի շնորհավորանքները: Լուկաշենկոն Մինսկում ռուս լրագրողների համար ասուլիս էր տալիս ու երկար-բարակ խոսում էր Նիկոլ Փաշինյանից ներողություն խնդրելու մասին` «մոռանալով» շնորհավորել, թեկուզ բանավոր: Նազարբաևն ընդհանրապես ամնեզիայի մեջ է: Իրականում նրանց բոլորի դժկամությունը մեկ անուն ունի ու այդ անունը վախ է, վախ, որ բարեփոխումների տրամաբանությունը հարկադրելու է Հայաստանի վարչապետին դեմքով շրջվել դեպի Արևմուտք, որտեղ նոր տեխնոլոգիաներն են ու իրական ներդրումները: Այդ պարագայում նրանք գործի են դնելու 7-րդ գումարման ԱԺ-ի իրենց «գործընկերներին»: Իսկ մինչ այդ հայ-ռուսական (հայ-բելառուսական, հայ-ղազախական, հայ-ղրղզական, հայ-տաջիկական) հարաբերությունները կմնան ձևական բարեկամական։ Դա ժառանգություն է, որ ստացել է Նիկոլ Փաշինյանը, բայց պարտավոր է այլ ժառանգություն փոխանցել իր հաջորդին:

Հայաստանում իշխում է տեսակետը, որ Հայաստանը` լինելով աշխարհագրական ու աշխարհաքաղաքական բարդ վիճակում, ստիպված է վարել բազմակողմանի, փոխլրացնող արտաքին քաղաքականություն: Բայց բազմակողմանին ու փոխլրացնողը մեկնաբանվում է նախապատվություն տալ Ռուսաստանին, մնացորդային վերաբերունք` ԵՄ-ի ու ԱՄՆ-ի նկատմամբ: Դա պատճառ է նույն մնացորդայինը ստանալու Արևմուտքից: Համենայն դեպս` ընտրություններից հետո էլ Նիկոլ Փաշինյանը գերազանցիկ աշակերտի պես կրկնում էր սովորածը` ՆԱՏՕ-ի հետ կհամագործակցենք, բայց չենք անդամակցի։ Ինքնին հասկանալի է, որ առաջիկայում ՆԱՏՕ-ին անդամակցել ռեալ չէ, բայց ի՞նչն է խանգարում Նիկոլ Փաշինյանին կամ Զոհրաբ Մնացականյանին ասել, որ Հայաստանը քննարկում է հարցը: Ակնհայտ է, որ դա փոխում է ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի նկատմամբ վերաբերմունքը: Մանավանդ եթե ՆԱՏՕ-ից մի կեսբերան արձագանք լինի (դիվանագիտության մեջ նման հայտարարություններն արվում են հողը շոշափելուց ու արձագանքը նախապատրաստելուց հետո): Ոչ, Հայաստանը գնում է հին ճանապարհով ու այդ ընթացքով հաստատ մինչև 2019-ին Եվրախորհրդարանի ընտրությունները չի ստանա ՀՀ-ԵՄ համաձայնագրի վավերացումը, որ գրեթե ինքնաբերաբար պիտի արագանար թավշե հեղափոխությունից հետո, եթե Նիկոլ Փաշինյանը օրը մեկ չհայտարարեր` Հայաստանը արտաքին քաղաքական վեկտոր չի փոխելու: Միևնույն է` ռուսները (ամբողջ եվրասիական տարածքը) չեն հավատում, իսկ Արևմուտքին վանում է իր միագիծ «հայամետությամբ»: ՈՒ երկու կողմից էլ չի ստանում ոչինչ` սեփական սխալներից էլ պետք է սովորել:

Այս պայմաններում Նիկոլ Փաշինյանը դեռ ունի ընտրություն` կառավարություն ձևավորելիս: Թեպետ հնչել են հայտարարություններ, որ ՔՊ-ն կազմելու է միակուսակցական կառավարություն, բայց իբրև ԱԺ-ում սահմանադրական մեծամասնություն ունեցող քաղաքական ուժի ղեկավար` Նիկոլ Փաշինյանը կարող է ինքն իրենից խելոք լինել ու կառավարությունը կազմավորել տարբեր քաղաքական ուժերից` դա նրան հնարավորություն կտա խուսափել խորհրդարանից դուրս մնացած քաղաքական ուժերի փողոցում միավորվելու ու ՔՊ-ի մենիշխանության դեմ պայքարելու հնարավորությունից ու միաժամանակ ազատվել բացարձակ իշխանության պարտադրած բացարձակ պատասխանատվությունից, երբ այլևս չկան քավության նոխազներ: Հնարավոր, բայց սակավ հավանական տարբերակ է:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Ընտրություններ-2018-ի գլխավոր դասը` առանց բացառության բոլորի համար. ընտրողը պիտի պատասխանատվություն կրի իր ընտրության համար ու սովորի ընտրել ոչ թե արժանիքներ, որ կասկածելի են, այլ արժեքներ, որ կասկածից դուրս են: Բայց դա ամենևին ընտրություններ-2018-ի մասին չէր:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ